ECI CMCS

Του Λουκά Γ. Κατσώνη

Λίγο-πολύ, όλες οι κυβερνήσεις ανά τον κόσμο προσπάθησαν να επικοινωνήσουν μηνύματα καθοδήγησης στους πληθυσμούς τους, προκειμένου οι άνθρωποι να προστατευθούν από τον κορωνοϊό και να ακολουθήσουν κανόνες υγιεινής και κοινωνικής αποστασιοποίησης.

Είναι χαρακτηριστικό ότι τα μηνύματα αυτά, ειδικά όταν πρόκειται για οπτικοακουστικά έργα, είναι όσο το δυνατόν πιο απλουστευμένα και συναισθηματικά αποστειρωμένα, προκειμένου να μην δημιουργούν αντιδράσεις. Οι εκδότες τους, δηλαδή οι κυβερνήσεις, προσπαθούν να πετύχουν τον βασικό στόχο τους: Να διατηρήσουν τους πληθυσμούς σε καλή κατάσταση ώστε να μην καταρρεύσουν τα υγειονομικά τους συστήματα.

Για παράδειγμα, η ενημερωτική καμπάνια των ΗΠΑ, η οποία κινητοποίησε την όμορφη Πρώτη Κυρία της χώρας, Μελάνια Τραμπ, η οποία σε 60 δευτερόλεπτα δίνει οδηγίες για το «πώς να μείνουμε ασφαλείς», με εικόνα διανθισμένη με επεξηγηματικά σκίτσα. Σε αντίθεση με καμπάνιες σε άλλες χώρες, δεν μένει μόνο εκεί, αλλά εκπέμπει και δυο σύντομα, μετριοπαθή μηνύματα ελπίδας λέγοντας ότι «δεν θα κρατήσει για πάντα», «σε αυτό είμαστε όλοι μαζί» .

Το ίδιο μοτίβο ακολουθήθηκε και σε άλλα κλιπ, όπως αυτό με τον επίσης ευειδή επικεφαλής της Υπηρεσίας Δημόσιας Υγείας των ΗΠΑ (Surgeon General), Jerome Adams.

Πιο «στεγνή» είναι η καμπάνια της ομοσπονδιακής αυστραλιανής κυβέρνησης, η οποία είναι δομημένη σε μικρά βίντεο των 30 δευτερολέπτων με κινούμενα σχέδια αντί ζωντανούς ηθοποιούς, προφανώς λόγω της επιδίωξης να φτιαχτούν γρήγορα και με χαμηλό κόστος. Το βασικό τους μήνυμα θα μπορούσε να μεταφραστεί ως εξής: «Ακολουθήστε αυτές τις οδηγίες υγιεινής και συμπεριφοράς και όλοι θα είμαστε κερδισμένοι».

Ακόμα πιο σοβαρή είναι η καμπάνια της Γαλλίας. Τα σχετικά βίντεο είναι διάρκειας από 30 δευτερόλεπτα έως 1 λεπτό, όπου οι οδηγίες εμφανίζονται με σκίτσα αλλά και με ένα «παράθυρο» στην εικόνα, όπου ένας άνδρας κι άλλοτε μια γυναίκα ομιλεί τη νοηματική για εκείνους που έχουν την αντίστοιχη ειδική ανάγκη. Στο τέλος πάντως, ευχαριστεί όλους και ολοκληρώνει με το μήνυμα «Μαζί, προστατευόμαστε».

Αυτό το «ευχαριστώ» γίνεται πιο συγκεκριμένο καθώς οι μέρες προχωρούν και αναδύεται ο ρόλος του υγειονομικού προσωπικού αλλά και των άλλων επαγγελμάτων που εξυπηρετούν την κοινωνία (delivery, οδοκαθαριστές κλπ). Εδώ, τα μηνύματα είναι πολύ πιο συναισθηματικά, επενδεδυμένα με συγκινητικές εικόνες και μουσική, είτε μιλάμε για την Γαλλία

είτε για τις ΗΠΑ

– όπου ένα εντυπωσιακό στοιχείο είναι πως πολλές ιδιωτικές εταιρείες χρηματοδότησαν αντίστοιχα βίντεο τα οποία παίχτηκαν στα τοπικά και εθνικά κανάλια – είτε στην Ελλάδα.

Όλα τα παραπάνω, βοήθησαν ώστε ο γενικός πληθυσμός να γίνει δέκτης απλών, άμεσων μηνυμάτων προκειμένου να προστατευθεί.

Επίσης, μια μικρή έρευνα στο διαδίκτυο φανερώνει τη δύναμη του μέσου αυτού στη μετάδοση πληθώρας πληροφοριών με στοχευμένο, γρήγορο, πλήρη και αποτελεσματικό τρόπο.

Η αρχή έχει γίνει από τις κυβερνήσεις που δημιούργησαν είτε αυτοτελείς ιστότοπους για όλα τα ζητήματα του κορωνοϊού, είτε ενσωμάτωσαν σε κυβερνητικές ιστοσελίδες όλες τις πιθανές πληροφορίες που μπορεί να ζητήσει κανείς (για την υγεία, την οικονομία, τις μεταφορές, τα μέτρα περιορισμού, κλπ), συμπεριλαμβανομένων και των πληροφοριών που οι Αρχές ΔΕΝ γνωρίζουν ακόμα (πχ, ποια φάρμακα ή ποιες θεραπευτικές διαδικασίες καταστέλλουν τον ιό, η αντοχή του, κλπ). Έτσι, με την πλήρη, αξιόπιστη και σφαιρική πληροφόρηση, οι κυβερνήσεις πέτυχαν διπλό στόχο: Ο ένας και άμεσος στόχος είναι να προστατεύσουν το σύστημα και τον πληθυσμό τους και ο δεύτερος –πιο έμμεσος- να δείξουν στους πολίτες-ψηφοφόρους ότι εργάζονται αποτελεσματικά για το συμφέρον του κοινωνικού συνόλου.

Φυσικά, υπήρχαν και διγλωσσίες, με κυριότερα παραδείγματα τις ΗΠΑ, τη Μεγάλη Βρετανία, και την Κίνα. Η τελευταία, στην αρχή υποτίμησε το ζήτημα και προσπάθησε να το κρύψει. Όταν έγινε φανερό ότι αυτό δεν μπορούσε να είναι κρυφό, πέρασε σε πυρετώδη δραστηριοποίηση για την προστασία του πληθυσμού με εκτεταμένα και αυστηρά lockdowns, τα οποία έφεραν αποτέλεσμα. Στην περίπτωση της Κίνας, στην αρχή τα αφηγήματα ήταν πολλά και συγκρουόμενα. Οι γιατροί χρησιμοποίησαν το διαδίκτυο και τα κοινωνικά μέσα για να σημάνουν τον κίνδυνο, και οι Αρχές έκαναν ακριβώς το αντίθετο, καταστέλλοντας μάλιστα τόσο τους πομπούς των ειδήσεων όσο και τα μέσα. Στην συνέχεια, το επίσημο κράτος κυριάρχησε στην ειδησεογραφία, αλλά πλέον δεν υπήρχε διαφοροποίηση: Όλοι ήξεραν για την επιδημία και το ζήτημα εστιαζόταν στην αντιμετώπισή της.

Μια άλλου τύπου αμφιθυμία είχε πλήξει τη Μεγάλη Βρετανία, στην κορυφή της: Η αρχική αντίδραση του πρωθυπουργού Μπόρις Τζόνσον ήταν προς την επίτευξη ανοσίας αγέλης αλλά, προφανώς αφότου διέγνωσε την κοινή γνώμη, ανέκρουσε πρύμνα και ακολούθησε και εκείνος την οδό των lockdowns. Το αποτέλεσμα ήταν χιλιάδες νεκροί στην χώρα του, ένα μπερδεμένο μήνυμα από την πλευρά του και μια τάση πίεσης στα ποσοστά αποδοχής του από τους ψηφοφόρους.

Όσο για τις ΗΠΑ, ο πρόεδρος Τραμπ φαίνεται να εξακολουθεί να τηρεί αποστάσεις από την κοινή λογική και να μην ακούει εκείνους των οποίων οι συμβουλές δεν του αρέσουν. Επειδή, όμως, η κακοσχεδιασμένη και εν πολλοίς ανίκανη διοίκησή του είχε άμεσα δραματικά αποτελέσματα στην δημόσια υγεία, με αριθμό νεκρών-ρεκόρ από τον κορωνοϊό, η συνειδητοποίηση ότι αυτό θα του κοστίσει σε ψήφους σε μια εκλογική χρονιά, έκανε τον Τραμπ να μην προβεί σε εντυπωσιακά εκκεντρικές πράξεις. Ωστόσο δεν μπορεί να κρατηθεί από ασύνετες δηλώσεις, και μάλιστα με τα φτωχά αγγλικά του. Οι Ηνωμένες Πολιτείες υπέστησαν άλλο ένα πλήγμα στο κύρος τους από την σπασμωδική και ανερμάτιστη αντίδραση της ομοσπονδιακής κυβέρνησης στην επιδημία. Ωστόσο, πολλές πολιτειακές κυβερνήσεις ανέλαβαν τα ηνία, με αποτέλεσμα να συγκρατηθεί το χάος σε μεγάλα τμήματα του αμερικανικού πληθυσμού.

Όλος αυτός ο πολιτικός αχός θα ήταν πολύ μικρότερης έντασης αν δεν υπήρχαν οι σύγχρονοι τρόποι πληροφόρησης (χαρακτηριστικό παράδειγμα η Σάρα Κούπερ στο TikTok,

της οποίας τα βίντεο έχουν γίνει παγκοσμίως ανάρπαστα, καθώς με τα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης και κοινωνικής διασύνδεσης οι πληροφορίες και η κριτική τους ταξιδεύουν πολύ γρήγορα και σε μεγάλους πληθυσμούς. Τούτο, βέβαια, δημιουργεί επίσης και την ευκαιρία χειραγώγησης, όπως έχει ήδη συμβεί και, μάλιστα, όχι σε λίγες περιπτώσεις. Αλλά αυτό είναι ένα άλλο ολόκληρο κεφάλαιο για διερεύνηση…

Ο Λουκάς Γ. Κατσώνης είναι διεθνολόγος, εκδότης του περιοδικού Foreign Affairs The Hellenic Edition από το 2011. Κατέχει μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών Γεωπολιτικής Ανάλυσης και Γεωστρατηγικής Σύνθεσης από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και είναι υποψήφιος διδάκτωρ Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Έχει σπουδάσει και οικονομικά. Εργάστηκε ως δημοσιογράφος από το 1982 μέχρι το 2011. Κατέλαβε επιτελικές θέσεις στις εφημερίδες «Επενδυτής», «Ημερησία» και «Καθημερινή». Διετέλεσε διευθυντής της εφημερίδας «Μακεδονία» από το 2002 ως το 2005. Είναι ιδρυτικό μέλος και γραμματέας της γεωγραφικής εταιρείας «Στράβων». Είναι ιδρυτικό μέλος και αντιπρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Φίλων Ενόπλων Δυνάμεων (ΠΕΦΕΔ). Είναι ιδρυτικό μέλος και πρόεδρος του Ινστιτούτου Εξωτερικών Υποθέσεων (www.fainst.eu).

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟ ΕΙΔΙΚΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ: Η ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΗΣ ΨΗΦΙΑΚΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ COVID-19