Του Πέτρου Μποτσαράκου
Η ψηφιακή μας επικοινωνία είναι μια εκδοχή αλλά η πιο σύγχρονη εκδοχή της επικοινωνίας μας. Και η ψηφιακή αφήγηση είναι μια εκδοχή αλλά η πιο σύγχρονη εκδοχή της αφήγησης. Χρησιμοποιεί τα ψηφιακά εργαλεία, είναι πολυμεσική και διαδραστική και μπορείς να την μοιραστείς.
(Digital. Transmedia. Multimedia. Interactive. Share.)
Ακόμη κι αν πρόκειται για ένα ψηφιδωτό εκδοχών ψηφιακής αφήγησης που παρουσιάζεται σε διαφορετικά μέσα για να ξεδιπλώσει την ιστορία.
Είναι πάντα αφήγηση. Είναι storytelling.
Και με αυτό θα ασχοληθώ εκτενώς. Με το παραδοσιακό storytelling.
Το 1993, στο Ρέθυμνο, ως φοιτητής, άρχισα να γράφω τα πρώτα μου κείμενα και να λέω τις πρώτες μου ιστορίες στο ραδιόφωνο. Το 1997, στην Αθήνα, άρχισα να λέω ιστορίες και στην τηλεόραση. Tην τελευταία δεκαετία λέω ιστορίες και στο διαδίκτυο και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Στο κάθε μέσο λέω τις ιστορίες με διαφορετικό τρόπο.
Είμαι ο Πέτρος Μποτσαράκος, επικεφαλής του πολιτικού ρεπορτάζ στον τηλεοπτικό σταθμό Star Channel.
Και θα μοιραστώ μαζί σας τους κανόνες και τα βήματα που ακολουθώ για να πω μια ιστορία.
Πρώτα από όλα γιατί πρέπει να πεις μια ιστορία;
Γιατί η αφήγηση ιστοριών έχει αποδειχθεί ότι είναι η πιο πειστική και ισχυρή μέθοδος για να επικοινωνήσεις μηνύματα και πληροφορίες.
Για την δημοσιογραφία, για την επικοινωνία των εταιρειών, των brands, των οργανισμών, των προσώπων.
Το storytelling είναι σαν τον Δούρειο Ίππο της Τροίας. Είναι ένας μηχανισμός για να περάσεις το μήνυμα σου.
Θέλω όμως πρώτα απ΄όλα να εξομολογηθώ ότι η μεθοδολογία σχεδιασμού, οργάνωσης και υλοποίησης μιας αφήγησης που ακολουθώ είναι ένα κράμα προσωπικής πολυετούς εμπειρίας αλλά και συλλογικής γνώσης που μου προσφέρθηκε γενναιόδωρα από την πρώτη μέρα της συμμετοχής μου στην ακαδημαϊκή συντροφιά του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Επικοινωνίας μέχρι σήμερα.
Όλα αυτά συνθέτουν έναν προσωπικό βιωματικό και γνωσιακό κώδικα που ξεδιπλώνεται ως εξής:
ΕΠΙΛΟΓΗ
Το πρώτο βήμα που κάνεις είναι να επιλέξεις ποια ιστορία θα πεις. Υπάρχουν πολλές ιστορίες εκεί έξω. Έχει μεγάλη σημασία ποια θα διαλέξεις και με ποια κριτήρια. Θα πρέπει όμως να μπορείς να υπηρετήσεις μια ιστορία ακόμη κι αν αυτή η αφήγηση σου ανατεθεί. Αυτό λέγεται επαγγελματικός ρεαλισμός.
Και είναι πολύ ισχυρό όπλο να μπορείς να πεις καλά μια ιστορία. Το ποσό σημαντικό είναι το περιγράφει ο Λόρενς Προύζακ στο βιβλίο του για το storytelling in Organizations όπου αναφέρεται στον Tζακ Γουέλς , τον θρυλικό CEO του Harvard Bussines Scholl. Είπε λοιπόν ο Προύζακ για τον Γουέλς ότι δεν είχε και τίποτα σπουδαίο σαν προσωπικότητα να επιδείξει αλλά έγινε θρύλος στο Harvard γιατί μπορούσε να επιλέξει μια καλή ιστορία και να την πει καλά.
ΕΡΕΥΝΑ
Όταν διαλέξεις την ιστορία, το επόμενο σου βήμα είναι να κάνεις μια καλή έρευνα.
Να συγκεντρώσεις πληροφορίες, λεπτομέρειες και περιεχόμενο, οπτικοακουστικό υλικό, ντοκουμέντα, έγγραφα, αποδείξεις για την ιστορία σου.
Να ερευνήσεις, να μελετήσεις και να αξιολογήσεις το υλικό.
Σε αυτή τη φάση πρέπει να επιλέξεις ποιες πληροφορίες και ποιο υλικό θα αξιοποιήσεις και ποιο θα αφήσεις στην άκρη. Δεν μπορείς ούτε να τα πεις όλα, ούτε να τα δείξεις όλα.
Σαν καλός πυλωρός, gatekeeper σύμφωνα με την θεωρία που διατύπωσε το 1943 ο κοινωνικός Ψυχολόγος Κερτ Λέβιν, περνάς από κρησάρα το υλικό και τις πληροφορίες σου.
ΕΜΠΝΕΥΣΗ
Έχεις λοιπόν το θέμα της ιστορίας σου, τις πληροφορίες και το υλικό σου. Ξεκινάς να χτίσεις την ιστορία σου;
Όχι !
Το επόμενο βήμα είναι να εμπνευστείς μια ιδέα που θα κάνει την ιστορία ξεχωριστή.
Γιατί πρέπει να είναι ξεχωριστή;
Έχει αποδειχθεί από τις έρευνες αγοράς ότι όταν οι καταναλωτές αναγνωρίζουν τις ιστορίες μιας φίρμας, τότε αποκτούν και μεγαλύτερη σύνδεση με την συγκεκριμένη φίρμα.
Άρα αν θέλεις η ιστορία να αποκτήσει κοινό και σύνδεση με το κοινό θα πρέπει να είναι ξεχωριστή.
ΣΥΓΓΡΑΦΗ
Αν καταλήξεις σε μια προσέγγιση για το πώς θα αποτυπώσεις την ιστορία τότε ξεκινάς να την γράφεις. Και πρέπει να την γράψεις πολύ σχολαστικά!
Να ξεχωρίζουν οι χαρακτήρες και τα μηνύματα. Στο βιβλίο για την τέχνη του storytelling ο Τζόν Σαντόφσκι, Ελβετός ειδικός στην σύγχρονη αφήγηση, δίνει μεγάλή βαρύτητα στους χαρακτήρες, τους πρωταγωνιστές δηλαδή αλλά και στα μηνύματα και στα συναισθήματα που περνάει η ιστορία και στην ανάγκη να είναι καθαρά και διαυγή, εύκολα αντιληπτά από το κοινό.
ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ
Πως πετυχαίνεις όμως αυτή την κρυστάλλινη αφήγηση;
Η τεχνική που είναι κοινώς αποδεκτή είναι να γράφεις και να μιλάς σαν να απευθύνεσαι σε έναν φίλο ή σε έναν δικό σου άνθρωπο. Με λιτή και κατανοητή γλώσσα.
Η χρήση βιωματικών στοιχείων όταν λές μια ιστορία είναι καθοριστική για να πετύχεις ξεκάθαρο και ελκυστικό λόγο.
Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση του στελέχους του Delloitte University Leadership Center, Κριστίν Σμίθ, η οποία επέζησε από το χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου στους δίδυμους πύργους αλλά απέφευγε στις αφηγήσεις της να αναφέρετε σε αυτή την ιστορία κυρίως επειδή ένιωθε ενοχές. Γιατί εκείνη σώθηκε ενώ χιλιάδες άλλοι έχασαν την ζωή τους.
Η ίδια περιγράφει πόσο ελκυστική και καθηλωτική έγινε για το κοινό η αφήγηση της, όταν για πρώτη φορά τόλμησε να αναφερθεί στα βιώματα της.
ΠΙΝΑΚΑΣ
Έχοντας το κείμενο έτοιμο και γνωρίζοντας ήδη ποια κομμάτια της αφήγησης θα υπηρετήσει το κάθε διαθέσιμο υλικό, αρχίζεις να σχεδιάζεις έναν πίνακα για την ιστορία και δίπλα σε κάθε κομμάτι αφήγησης τοποθετείς το υλικό που έχεις επιλέξει. Η επιλογή και αξιοποίηση του υλικού γίνεται με βάση τις τεχνικές προδιαγραφές του μέσου που έχει επιλέξεις για να δημοσιεύσεις την ιστορία.
Η τεχνική του storyboard είναι γνωστή και δοκιμασμένη για τουλάχιστον 90 χρόνια στην οπτικοποίηση. Με βάση το storyboard έγινε το πρώτο φιλμ για το παραμύθι «τα τρία γουρουνάκια», το 1939.
ΥΛΙΚΟ
Εδώ έχει μεγάλη σημασία η εικόνα. Η εικόνα είναι χίλιες λέξεις και πρέπει να δείχνεις ότι λές και να λές ότι δείχνεις.
Σε μια ιστορία ίσως τα πιο κομβικά ζητήματα είναι να τοποθετήσεις χωροχρονικά το κοινό και να δείξεις όσα περιγράφεις. Η εικόνα δείχνει την πλοκή της ιστορίας.
Αυτό το έχουν κατανοήσει όλα τα μεγάλα συμβουλευτικά γραφεία storytelling στον κόσμο των επιχειρήσεων και το έχουν ως Ευαγγέλιο. Δεκάδες γραφεία στις Ηνωμένες Πολιτείες και σε όλο τον κόσμο που κερδίζουν εκατομμύρια για τις συμβουλές τους σε όσες επιχειρήσεις θέλουν να πουν την ιστορία τους ή τέλος πάντων μια ιστορία που θα τις κάνει γνωστές στο κοινό. Ο ιδρυτής ενός από τα μεγαλύτερα γραφεία στην Αυστραλία, Σον Κάλαχαν, τις οδηγίες του οποίου ακολουθούν πολλοί συνάδελφοι του ανά τον κόσμο, λέει ότι για να πεις μια καλή ιστορία τα τρία βασικά πράγματα που χρειάζεσαι είναι το που, το πότε και η εικόνα.
ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ
Θα χρειαστεί να δημιουργήσεις περιεχόμενο. Με γυρίσματα. Με τεχνικές οπτικοποίησης όπως τα γραφήματα. Με σκίτσα, με διαλόγους. Μπορεί να είναι ένα ψηφιακό παιχνίδι, ένας διαδραστικός χάρτης, μια ηλεκτρονική ψηφοφορία, μια προσομοίωση, μια κατ΄ επιλογήν διαμόρφωση περιεχομένου από τον χρήστη και πολλά άλλα.
Κλειδί σε αυτή την φάση είναι η επιλογή και η έξυπνη οπτικοποίηση των συμπερασμάτων μεγάλων δεδομένων για να πεις μια ιστορία. Η δημιουργία του περιεχομένου δεν είναι εύκολη και απλή υπόθεση. Χρειάζεται να έχεις αποφασίσει τι θα κάνεις και να επιλέξεις ειδικούς επαγγελματίες για να υλοποιήσουν τον σχεδιασμό σου. Προσοχή όμως: πως θα επιλέξεις τι περιεχόμενο θα δημιουργήσεις. Σύμφωνα με τον Ντέιβιντ Φίλιπς, δημιουργό του “the science of storytelling”, γνωρίζοντας σε ποιο κοινό απευθύνεσαι και ποιες είναι οι προτιμήσεις του μπορείς να καταλήξεις στις καλύτερες επιλογές. Υπάρχουν πολλά διαθέσιμα δεδομένα, analytics, για να πετύχεις το καλύτερο αποτέλεσμα. Χτίζοντας την τελική μορφή και δομή της ιστορίας σου, ο Φίλιπς προτείνει να δώσεις κι ένα τίζερ προς το κοινό σου, για να το αιχμαλωτίσεις και να δημιουργήσεις engagement. Να τους δώσεις μια μικρή γεύση από την δημιουργία σου και να αρχίσεις έτσι να χτίζεις ένα νέος κόσμο γύρω από το περιεχόμενο σου, ένα κοινό που ενδιαφέρεται για αυτό το περιεχόμενο.
ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ
Όταν ολοκληρώσεις την ιστορία σου και προχωρήσεις στην τελική υλοποίηση, επανεξέτασε την. Διόρθωσε λάθη και καθυστερήσεις στην αφήγηση, κλάδεψε το δημιούργημα σαν να είναι ένα δένδρο που θα ομορφύνει αν το καλλωπίσεις. Κι όταν είσαι έτοιμος να δημοσιεύσεις την ιστορία, ζήτησε αξιολόγηση της δουλειάς σου από ανθρώπους με τεχνογνωσία που δεν θα διστάσουν να υποβάλλουν τις παρατηρήσεις τους. «Δει των προειρημένων μνημονεύειν και μηδέν οίεσθαι τούτων λέγεσθαι γεγονός ούτω και πεπραγμένον.» -Πλούταρχος.
O Πέτρος Μποτσαράκος είναι δημοσιογράφος, μέλος της ΕΣΗΕΑ και επικεφαλής του πολιτικού ρεπορτάζ στο Star Channel. Έχει σπουδάσει δημοσιογραφία και παιδαγωγικά. Είναι έγγαμος και πατέρας δυο παιδιών. Κατάγεται από το Γύθειο Λακωνίας.
ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟ ΕΙΔΙΚΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ: Η ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΗΣ ΨΗΦΙΑΚΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ COVID-19 9